ปลุกเขาสัตว์ให้มีชีวิต ด้วยคมมีดแกะสลัก ‘ไป๋ เย่าหัว’ ผู้สืบทอดงานศิลปะแกะสลักเขาสัตว์อำเภอเหอผู่

ผู้เขียน เจิ้ง โหย่ว

        “งานแกะสลักเขาสัตว์ของอำเภอเหอผู่” หรือ “เหอผู่ เจี่ยวเตียว” (合浦角雕) เป็นเหมือนบทกวีแห่งกาลเวลาที่สลักลงบนเขาสัตว์ รอคอยให้เราได้เข้าไปสัมผัสและหวนนึกถึงเรื่องราวความวิริยะอุตสาหะที่แฝงอยู่ภายใต้ริ้วรอยรอบดวงตาของช่างฝีมือแกะสลัก

แรกพบ ความประทับใจตราตรึง

       เหอผู่ เป็นอำเภอหนึ่งในเมืองเป๋ยไห่ เขตปกครองตนเองกว่างซีจ้วงทางตอนใต้ของจีน ตั้งอยู่ติดริมชายฝั่งทะเล แม้ที่นี่จะมีอากาศชื้น แต่เมื่อลมทะเลพัดมาแผ่วเบา ความรู้สึกเหนียวเหนอะหนะก็จางหายไป เหลือเพียงวันฤดูร้อนอันสดชื่น เมื่อลงจากรถไฟพวกเราได้เดินตาม ‘ไป๋ เย่าหัว’ มายังหอศิลปะงานแกะสลักเขาสัตว์ ซึ่งตั้งอยู่ภายในสวนนิทรรศการศิลปหัตถกรรมเมืองเป๋ยไห่

       ปี 2560 หลังจากที่ ไป๋ เย่าหัว ได้รับคัดเลือกให้เป็นตัวแทนผู้สืบทอดงานหัตถศิลป์การแกะสลักเขาสัตว์เหอผู่ ภายใต้โครงการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ระดับเขตปกครองตนเองของกว่างซี เขาก็ได้มาเปิดหอแสดงผลงานแกะสลักเขาสัตว์ของตนเองภายในสวนนิทรรศการศิลปหัตถกรรมเมืองเป๋ยไห่

       เมื่อหลอดไฟในตู้จัดแสดงเริ่มส่องสว่างขึ้นทีละดวง งานแกะสลักเขาสัตว์แต่ละชิ้นก็ราวกับมีชีวิตขึ้นมา รายละเอียดของตั๊กแตนตำข้าว จิ้งหรีด และสัตว์ขนาดเล็กอื่น ๆ  บนชิ้นผลงานที่มีชื่อว่า “เหอหมิงไป่ฉาย” (和鸣百财) หรือ “เสียงร้องประสานแห่งความมั่งคั่ง”สามารถมองเห็นได้อย่างชัดเจน รูปร่างหน้าตาและท่าทางการเคลื่อนไหวมีความสมจริงอย่างมาก

       “นี่คือจุดเด่นของงานแกะสลักเขาสัตว์ เขาสัตว์มีส่วนประกอบหลักเป็นโปรตีน มีพื้นผิวลวดลาย สีสัน และการไล่ระดับสีที่มีลักษณะพิเศษเฉพาะตัว เมื่อนำมาแกะสลักเป็นสัตว์ขนาดเล็ก เช่น กุ้งมังกร ปู จักจั่น หรือตั๊กแตนตำข้าว จะให้ความรู้สึกราวกับสามารถมองเห็นลายกล้ามเนื้อและอวัยวะภายในของพวกมันได้”

       “งานแกะสลักเขาสัตว์เหอผู่เป็นงานศิลปะที่มีเสน่ห์เฉพาะตัว คุณสมบัติของเขาสัตว์ที่สามารถสร้างสรรค์ผลงานได้หลากหลาย ทำให้สามารถแกะสลักชิ้นส่วนที่มีความละเอียดมากอย่างหนวดกุ้งและหนวดจักจั่นได้ ถือเป็นงานศิลปะที่มีความเปิดกว้างทางความคิดสร้างสรรค์สูงมาก" ไป๋ เย่าหัว กล่าว

ยิ่งรู้จัก ยิ่งอยากช่วยพัฒนาสืบสาน

       หลังจากเยี่ยมชมหอนิทรรศการเสร็จ ไป๋ เย่าหัวได้เตรียมน้ำชาใส่กาตั้งรอเราไว้แล้ว ในระหว่างที่น้ำชายังร้อนกรุ่น เขาก็ได้เล่าเรื่องราวของตัวเองกับงานแกะสลักเขาสัตว์ให้เราฟัง

       ปี 2517 หลังจากจบการศึกษาระดับมัธยมปลาย ไป๋ เย่าหัวได้เข้าเรียนที่โรงงานศิลปหัตกรรมอำเภอเหอผู่ ร่ำเรียนทักษะการแกะสลักเขาสัตว์จาก ‘เจิง เพ่ยเสียน’ ปรมาจารย์ด้านศิลปหัตกรรมของกว่างซี หลังจากนั้นก็ได้อยู่ทำงานต่อที่โรงงานศิลปหัตกรรมอำเภอเหอผู่

       ต่อมาเมื่อถึงช่วงปฏิรูปเปิดประเทศ ไป๋ เย่าหัวตัดสินใจลาออกมาเปิดกิจการของตัวเอง โดยหลังจากได้รับคำแนะนำการพัฒนางานแกะสลักเขาสัตว์จากศาสตราจารย์ท่านหนึ่ง เขาได้ตัดสินใจนำแนวคิดของการออกแบบฉากบังลมมาผสานเข้ากับเทคนิคงานศิลปะประดับลวดลาย โดยนำโครงฉากกั้นโปร่งใส 2 ด้านและผสานหลายองค์ประกอบเข้าด้วยกัน จนกลายเป็นงานแกะสลักเขาสัตว์แนวใหม่ชิ้นแรกที่มีชื่อว่า“จงกั๋วเมิ่ง” (中国梦) หรือ“ความฝันของจีน”

       “ความฝันของจีน” เป็นการนำความหมายของกุ้งมังกรในวัฒนธรรมจีนดั้งเดิมมาใช้แกะสลักออกมาเป็นภาพฝูงกุ้งมังกรที่ต่อสู้ฝ่าเกลียวคลื่นไปข้างหน้าอย่างกล้าหาญ “ในบริบทของวัฒนธรรมจีนเชื่อว่า กุ้งมังกรเป็นลูกหลานของมังกร สื่อความหมายว่าพวกเราชาวจีนในฐานะลูกหลานของมังกรจะต่อสู้ก้าวไปข้างหน้าอย่างกล้าหาญ เพื่อบรรลุทำตาม ‘ความฝันของจีน’ ให้สำเร็จ มุ่งมั่นสู่การเป็นผู้นำกระแสแห่งยุคสมัย” ไป๋ เย่าหัว เล่าถึงแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ผลงานชิ้นนี้

       เมื่อมองไปที่ผลงาน“ความฝันของจีน” รูปร่างที่มีลักษณะเฉพาะของเขาแกะได้ประกอบกันเป็นเกลียวคลื่น ขณะที่เขาควายเผือกที่มีเนื้อโปร่งใสได้ถูกแกะสลักเป็นตัวกุ้งและปูที่มีรายละเอียดชัดเจนเสมือนจริง ส่วนประกอบตกแต่งอื่น ๆ ทำมาจากเขาวัวควายที่รวบรวมมาจากหลายพื้นที่ ทำให้ชิ้นงานมีความหลากหลายทางสีสัน ทำให้ผู้คนต่างทึ่งในทักษะอันประณีตและความมหัศจรรย์ของงานแกะสลักเขาสัตว์เหอผู่

อนาคต หวังคนรุ่นใหม่เข้ามาสานต่อ

       ด้วยผลกระทบจากระบบเศรษฐกิจแบบตลาด ส่งผลให้ระหว่างช่วงทศวรรษ 1980-1990 งานศิลปะแกะสลักเขาสัตว์เหอผู่ประสบปัญหาขาดแคลนคนสืบทอด ช่างฝีมือหลายคนเลิกแกะสลักเขาสัตว์แล้วหันไปประกอบอาชีพอื่นแทน “งานศิลปะต้องสามารถเลี้ยงชีพคนทำได้ ถึงจะมีโอกาสพัฒนาและสืบทอดต่อไป” เมื่อพูดถึงการสืบทอดงานแกะสลักเขาสัตว์เหอผู่ ไป๋เย่าหัวมองว่า “ผู้สืบทอดงานแกะสลักเขาสัตว์เหอผู่ที่ดี ไม่เพียงแต่จำเป็นต้องมีความรู้ทักษะพื้นฐาน อย่างการเลือกสรรวัสดุและการแกะสลักเท่านั้น แต่ยังต้องมีความรู้ทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่กว้างขวาง มีความรู้ทางด้านสุนทรียศาสตร์และความสามารถในการสร้างสรรค์นวัตกรรมที่ก้าวทันยุคสมัยด้วย”

       “ผมหวังว่าสื่อสมัยใหม่จะช่วยประชาสัมพันธ์งานแกะสลักเขาสัตว์ของเหอผู่ให้เป็นที่รู้จักมากขึ้น และหวังเป็นอย่างยิ่งว่าสถาบันการศึกษาต่าง ๆ จะเชิญผู้ที่มีความรู้เรื่องงานแกะสลักเขาสัตว์เข้าไปบรรยายให้เยาวชนคนรุ่นใหม่รู้จักศาสตร์แขนงนี้มากขึ้น” ไป๋ เย่าหัวกล่าว “พวกนักศึกษาได้รับการสอนวิชาความรู้ด้านศิลปะมาอย่างเป็นระบบ มีแนวคิดด้านสุนทรียศาสตร์ที่ทันยุคสมัย นี่คือสิ่งที่พวกเราขาดงานศิลปหัตถกรรมแขนงต่างๆ จำเป็นต้องได้รับการถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่นต่อไป"

       พูดคุยกันจบ น้ำชาก็หมดถ้วยพอดี ตะวันค่อย ๆ ลาลับขอบฟ้า ระหว่างทางกลับบ้าน ในหัวครุ่นคิดถึงผลงานแกะสลักเขาสัตว์แต่ละชิ้นที่ได้เห็นในวันนี้ ผลงานที่เหมือนจริงเหล่านั้นดูเหมือนกำลังบอกเล่าเบื้องหลังประวัติศาสตร์อันยาวนาน แต่ละคมมีดที่จรดลงไปบนชิ้นงาน และประสบการณ์ที่สั่งสมมาอย่างยาวนานของชายผู้สืบทอดงานศิลปะแกะสลักเขาสัตว์เหอผู่